ROSSIYA – NGA LA TƯ – NGA

Có quốc gia nào trên thế giới tên là Nga không?

Tác giả: học giả An Chi. 

 
Đã đăng trên Kiến Thức Ngày Nay số 607 (20-6-2007).

Nhiều tác giả đã giải thích một cách rất tự tin rằng cả ba âm tiết Nga La Tư đều là những từ dùng để phiên âm chữ Russia. Các vị đó chẳng cần quan tâm xem nếu quả đúng như thế thì tiếng (âm tiết) Nga tương ứng với âm hoặc âm tiết nào của Russia. Đó là còn chưa kể rằng khi ba tiếng Nga La Tư ra đời trong chữ Hán để chỉ quốc gia mà ban đầu người Anh Quốc gọi là Russ, rồi về sau là Russia thì người Trung Quốc/ Trung Hoa thậm chí còn chưa tiếp xúc với Anh ngữ. Quả đúng như thế thật vì danh xưng La Tư xuất hiện trong thư tịch của Trung Hoa vào cuối đời Nhà Nguyên (1206 – 1368) đầu đời Nhà Minh (1368 – 1644), nghĩa là vào khoảng giữa thế kỷ XIV; lúc đó người Trung Quốc làm gì đã biết đến tiếng Anh. Lúc bấy giờ, người Trung Hoa gọi Russia Nga là La Tư 羅斯 hoặc La Sát 羅 刹. Âm Bắc Kinh của La Tư 羅斯 là luósì, còn của La Sát 羅刹 là luóshà, phản ánh gần đúng danh xưng Rossiya của bản ngữ mà người Trung Quốc biết được qua sự tiếp xúc với các bộ tộc sống ở phía Tây của đất nước mình.

Nhưng đến đời Thanh thì bắt đầu có thay đổi. Triều đại này lại thích phiên âm tên của Rossiya từ ngôn ngữ Mongolia, mà một số từ, ngữ cũng đã được biết đến từ đời Nhà Nguyên. Một đặc điểm của ngôn ngữ Mongolia là nó không có từ nào bắt đầu bằng l- hoặc r-; nói một cách khác, hai phụ âm [l] và [r] không thể đứng đầu âm tiết đầu tiên của từ trong ngôn ngữ Mongolia này. Vì vậy nên người Mongolia không thể chấp nhận cách phát âm Rossiya (có r- khởi đầu). Họ đã xử lý bằng cách lặp lại nguyên âm chính của ros- ( là [o]) làm âm tiết đầu tiên cho hình thức phiên âm. Do đó mà Rossiya đã trở thành Orossiya trong ngôn ngữ Mongolia.

Ban đầu, Orossiya được phiên âm sang chữ Hán Trung Quốc thành Oát La Tư 斡羅斯 (âm Bắc Kinh là wòluósì) hoặc Ngạc La Tư 鄂羅斯 (âm Bắc Kinh là èluósì). Về sau, khi biên soạn Đại Thanh Nhất Thống Chí, người ta lại phiên Orossiya thành Nga La Tư 俄羅斯 (âm Bắc Kinh là éluósì); rồi cũng có phần là do cái danh và cái uy của bộ sử này mà hình thức Nga La Tư đã trở nên thông dụng cho đến tận ngày nay mà được nói tắt thành Nga.

Chữ nga 俄 không chỉ dùng để phiên âm âm tiết o trong Orossiya mà còn dùng để phiên âm tiết đó trong nhiều địa danh, nhân danh khác, như:

Obadiah thành Nga Ba Để Á.
Ohio thành Nga Hợi Nga.
Oklahoma thành Nga Khắc Lạp Hà Mã.
Ophir thành Nga Phỉ.
Oregon thành Nga Lặc Cương.
Ostrava thành Nga Tư Đặc Lạp Phát.
v.v..

Vậy Nga (La Tư) chẳng có liên quan gì đến từ Russia trong Anh ngữ.

NÓI TÓM LẠI, CÓ QUỐC GIA NÀO TÊN LÀ NGA KHÔNG?